دحو الارض

دَحْوُ الْأرْض روز ۲۵ ذی‌القعده، روز بیرون آمدن و گسترده‌شدن زمین از زیر آب است که در آموزه‌های دین اسلام، از روزهای بافضیلت به شمار می‌رود و انجام دادن برخی اعمال عبادی مانند روزه و نماز در آن تأکید شده است. طبق برخی منابع تاریخی و حدیثی مکه و کعبه نخستین مکانی بودند که از زیر آب سر برآوردند.

معنای لغوی و اصطلاحی

دَحْوالارض، اصطلاحی قرآنی و حدیثی است. مصدر «دحو» به معنای واگسترانیدن، گسترش دادن و چیزی را از جای آن برکندن و ترکیب «دحوالارض» به معنای گستراندن زمین است.

مراد از دحوالارض بیرون آمدن خشکی‌های گسترده زمین از زیر آب است. بنابر برخی روایات و منابع کهن اسلامی، زمین در ابتدا زیر آب بوده است و سپس خشکی‌ها از آب سر برآورده‌اند. روز بیرون آمدن خشکی‌ها[یا روز آغاز آن] روز دحوالارض نامیده شده است. بنابر برخی احادیث و کتاب‌های تاریخی، نخستین جایی که از زمین سر برآورد، مکه یا کعبه بوده است. درباره معنای واقعی دحوالارض و صحت سند این روایات، تردیدها و اختلافاتی وجود دارد.

تاریخ دحوالارض و وقایع آن

به گزارش روایات و کتاب‎های فقهی، تاریخ دحوالارض روز ۲۵ ذی‌القعده است. به گزارش برخی منابع کهن وقوع دحو الارض بنابر سالشمار شمسی، در مهرماه روی داده است. در مطابق برخی روایات در این روز اتفاقاتی در رابطه با برخی پیامبران بزرگ واقع شده است. این وقایع عبارتند از:

• نزول نخستین رحمت آسمانی بر آدم(ع).
• نشستن کشتی نوح بر کوه جودی
• تولد حضرت ابراهیم و عیسی بن مریم در شب ۲۵ ذی‌القعده

قرآن

در آیات قرآن چگونگی دحو الارض و زمان و مکان آغاز آن بیان نشده است. تنها در آیه سی‌ام سوره نازعات وَالْأَرْ‌ضَ بَعْدَ ذَٰلِک دَحَاهَا (ترجمه: و پس از آن، زمین را با غلتانیدن گسترد)، به آن اشاره شده و برای آن قید «بعد ذلک»(به معنای «پس از آن»)آمده است.

مفسران درباره مقصود از این قید اختلاف نظر دارند. طبری به این اختلاف اشاره کرده است. به نوشته وی برخی از مفسران کلمه «بعد» را به معنای اصلی آن، که خلاف «قبل» است، دانسته و معتقدند که گسترش زمین پس از آفرینش آسمان بوده است. در مقابل، گروهی دیگر «بعد ذلک» را به معنای «مع ذلک» گرفته و گفته‌اند که زمین پیش از آسمان آفریده و گسترده شده است. طبری روایتی از ابن عباس را سازگار با ظاهر آیه می‎داند. این روایت میان آفرینش(خلق) زمین و گسترشِ (دحو) آن تفاوت گذاشته و خلقت آسمان را پس از آفرینش زمین و پیش از گستردن دانسته است. طبری در تاریخ الامم و الملوک نیز ضمن آوردن همین مباحث، دلیل پذیرش این سخن را کاربرد اهل زبان دانسته و می‌گوید در زبان عربی، «بعد» متضاد «قبل» است و به معنای «مع» نیست. و ملاک معنا کردن کلمات همین کاربرد اهل زبان است.

فخر رازی ذیل آیه علاوه بر این دو نظریه، افزوده است: «دحو» گستردن محض زمین نیست، بلکه منظور نوعی گستردن است که زمین را آماده رویاندن گیاهان کند و این تنها پس از خلقت آسمان حاصل می‌شود. محمدباقر مجلسی اشکالات وارد بر خلق و گسترش زمین را پاسخ داده است و روایات را بر آن تطبیق داده است.

اعمال این روز

در کتاب‌های ادعیه برخی اعمال عبادی برای این روز مستحب شمرده شده است:

• روزه.
• غسل
• خواندن دو رکعت نماز در وقت ظهر، در هر رکعت بعد از سوره حمد، پنج مرتبه سوره شمس بخواند و بعد از اتمام نماز بگوید: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ‏

سپس بگوید: يَا مُقِيلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِي عَثْرَتِي يَا مُجِيبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِي يَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِي وَ ارْحَمْنِي وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَيِّئَاتِي وَ مَا عِنْدِي يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ

• زیارت امام رضا(ع).
• خواندن دعایی که با عبارت اللَّهُمَّ دَاحِيَ الْكَعْبَهِ … شروع می‌شود.